Nivîs. Îbrahîm Kaban / Lêkolînerê Siyasî
Şexsiyeta Kurdî bi xwezayekî xweş û hêja çêbûye, ku bi dawiyên dîrokî, peywendiyên civakî, û xwedîkirina xweya nasnameyê tê binêrîn. Ji bo fêmkirina bêhtir a vê şexsiyê, divê wê bi çarçoveya dîrokê, civakî, û malbata Kurdî di bin berçavkirinên sosiolojîkê de were xwendin. Malbata Kurdî yekem çîrokek ji hevpeymanî, hevsengiyê, û nasnameya neteweyî ye.
Şexsiyeta Kurdî: Nasname, Zengîna Civakî û Tekoşîn
1. Nasnameya Neteweyî:
Kurd, wekî yek ji gelên kevnarîn û kevnar ên Navîn-Rojhilatê Navînê, bi qasiyekî mezin nasnameya xwe biparêze. Ew nasname di dîrok û civakî de bi zaravayên kurdî, huner, û kilamên folklorî de xwedî çanda wê yê kevnar in. Şêwirmendiya Kurdî pir caran li ser azadî, hêrs, û qurbaniyê li ser heya gelê xwe zêde hatî pêşandan.
2. Têkiliya Cîh û Şexsiyeta Kurdî:
Cîhê ku Kurdên wê dijîn, bi gelemperî navîn gelemper û jiyanan bi gelemper çêtir in. Ev cîhên gelek nêzik ji xwendinên jiyanê yên dirêj in, ku çand û erkevan di nivîsandeyên kurdan de têne şopandin.
3. Tevahiya Civakî û Mezinahiya Civakî:
Şexsiyeta Kurdî bi gelemperî têkiliyên civakî tê şopandin, ku di jiyanê, êş û zexmên civakî û dîrokê de xwedî hêrs û bêgumanek in. Berzahiya Civakî li ser kurdî bikêr hûn bi gelemperî hevpeyman û teklê tekel in.
4. Berxwedan li Dijî Çerxê:
Ji ber ku Kurd li dîrokê pir caran li nav tiran dîn hatine devkîran, ew çarşîtiya xwe li gel hatine şopandin. Ev çarşîtiyên berxwedanê zêde di bin geşedanên sîyasî û civakî de bûye awayê.
Malbata Kurdî: Nivîs û Çanda Hevpeymanî
1. Avahîya Malbata Kurdî:
Malbata Kurdî li ber malbatan şopandin bi gelemperî bi endamên li cîhê mal û armançên xwezayê têne guhastin. Ev malbatan her wekî sîmgiriyê têne pêşandan û li gel zêdebûna çanda civakî ye.
2. Rola Jinan:
Di Kurdî de, jin gelek caran di malbatan tradîsyonî de zêdebûn hene, lê di demên zêde pêşveçûnê de jin pir caran bi gelek sîyaşiyan û rûmet têne binêrîn. Wek hevkaran, jin di malbata Kurdî de biryar û zêdebûna nexweşiyên civakî hene.
3. Erka Civakî ya Malbatê:
Malbat û malbatan wekî mezinahiya civakî li ser biryar û têkiliyên civakî şopandin hene. Ev mezinahiyên di demên pêşveçûnê û geşedanên civakî de pêdivî ye ku bi destnîşanî tê binêrîn.
4. Têkiliya Mîratê û Çanda Kurdî:
Di malbata kurdî de têkiliyên malî, kevnî, û bi gelemperî tê şopandin ji bilî zêdebûn hene. Ev têkiliyên zêdebûn di çanda mezinahiya şexsî û biryarên civakî de ye.
Zivistan û Bêgumanekî ya Kurdî
1. Têwirîna Dem û Demxweşiya Civakî:
Gelek caran geşedan û pêşveçûnên dem de pêdivî ye ku zêdebûna civakî hene. Têwirîn û guhastinên dem pir caran zêdebûna nexweşiyan pêk tînin û jin pir caran di rojên tradîsyonî de yek nexweşî û naskirinên wan de bêgin.
2. Xwendin û Erka Zayînê:
Geşedanên demên ku jiyan di malbatan de yên tradîsyonî şopandin hene û gelek caran di avahiyên civakî û dîrokî de şopandin.
Encam
Li derheqa şexsiyeta Kurdî û malbata Kurdî, ev yek evle ye ku nasnameya kurdî wekî sîyaşî û civakî hene. Rojekî Kurdên ku ji ber sîyasiyeta wan û wê di bin hevpeymanên berz de ye. Di bin berheviyên tradîsyonî û geşedanên hîna demê de, Kurd xwe wek xwe pêşve birine bi nasnameyê û hevsengiyên wan.
