Hevpeymaneya leşkerî ya navbera Tirkiyê û Hikûmeta Ehmed Şer‘a: lêkolîna stratejîk, xeternasî û qanûnî

Amadekirina raporê: Tîma Lêkolînên Geo-strategî 

Di 13–14 Tebaxê 2025an de, Tirkiyê û Sûriyê memorandûmekî têkiliya leşkerî/trenîng û şêwirmendî li Ankara îmzayî kir. Di daxuyanên fermî de hate gotin ku li gor vê çarçoveyê Tirkiyê dê bo Sûriyê çavkaniyên çemendiyê, pergalên çalakî ya leşkerî, alîkariyên lojîstîk peyda bike, û di heman demê de bi rêya programa perwerde û şêwirmendiyê hêza leşkerî ya Sûriyê biparêze. Navê wîzara parastina Tirkiyê Yaşar Güler û hemberê wî ya Sûriyê Murhaf (Merhef) Ebo Qesra têne nimayîn wekî îmzakerên navendî. Ev gav ji pêşerojên ku herdu alî di ser rûniştina trenîngê, konsultasiyon û hateşîna amûran digerîn, çêtir dibêje. 
Ev hevgirtin di nav rewşa derbasbûnê ya siyasî ya Sûriyê de tê—dewrêk ku şêwaza serokatiyê û perçeyên desthilatê li ser axa Sûriyê guherandine û Ankara dixwaze bibin hevkarê bingehîn di reorganizasyona hêzên parastinê de. Di heman demê de Ankara bi zimanekî têkçûnî lêgirêdan li SDF/YPG cih nîşan dide û daxwaz dike ku pêdivî ye pêvajoja yekbûna leşkerî li bin çarçoveya dewletî bi lez were xebitandin. 

 
1) Konteksta siyasî–stratejîk

Desthilat û pergalandina nû: Hevpeyman di serdemekê de tê ku hêzdarî û sererastkirina pergalên parastinê li Sûriyê dixwazin bi şopandina hevkarîya derbasdar ya derveyî lê zêde bikin. Ev jî şansek dide ku Ankara çarçoveya şêwirmendî/trenîng bi awayekî fermandeyî û şiklên xebatê di pergalên leşkerî de bixebitîne. 
Nexşeyên erdnîgarî yên Tirkiyê: Tirkiyê bi vê hevgirtinê dixwaze ewlehiyekî kêm–zêde ji berêderên sınorî, temenên vegeriha penaberan û dihewîtiyê li derveyî bidomîne. Pêdiviya hevketina asayîş di nav şaxên Bakur–Rojava–Rojhilatê Sûriyê de ji bingehekî siyaseta dâxî ye. (Tevdayî bi daxuyanî û raporên rojane.) 

 
2) Armanc û hêrsên Tirkiyê (mêjû–îroj)

a. Neutralîzekirina SDF/PKK û standardkirina qebûlkirina dewletî
Ankara SDF/YPG dibîne wekî girêdayî PKK; armanca bingehîn ew e ku bi hevgirtinên trenîng/konsultasiyonê, navçeyên şer beşdarî yekbûna leşkerî ya dewletî bibin, bi awayekî ku herêmî–xweserî yên serbest nemîne. Daxuyanî yên 13–14 Tebax diyar dikin ku Tirkiyê hewce dibe SDF xelata lêkêşanî/ yekgirtinê rawestîne. 
b. Xebitandina “mafê desthilatê ji hundirê”
Bi perwerdeyê, şêwirmendiyê, û amûranê, Tirkiyê dikare li ser şiklên fermandariyê, C2/ C3 (command and control), pergalên habûr/lojîstîk û standardên şerê xwedî nakokî bibe dengdar. Ev tê girtin dibe refqa serbixwe kirina siyasetên Ankara di xeta Bakur–Rojava de. 
c. Vegerandina penaberan bi şêwazekî siyasî
Her gav Ankara di nava pergalên xwe de vegerandina penaberan dike wekî mîhengên nêzîk–navxweyî. Heke ewlehiyek mıntaqeya ewle bi navê trenîng/hevkarî were çêkirin, ev dikare ji bo siyaseta hundurê wî serhildanê bibe hêsan. (Hûrdemên rojnamevanî diyar dikin.)
d. Hevbendî û reqabeta herêmî
Bi têkiliyên nû, Ankara dixwaze bêhnê xwe di warê Şamê de bilind bike, û li şaxî reqabeta Îran, Rûsya, û alîkirina Amerîkayê ciyekî zêde bigire. Hevpeymanek leşkerî–perwerde dikare bibe asteng ji bo herdora sinkêşanên din.

 
3) Çi dibêje hevgirtin leşkerî ji bo pêkhatiyê? (Nukteyên teknik) 

 
Amûrên şerî/çemendî + lojîstîk (li gor daxuyanî): danûstandina pêşkeftî ji hêla Tirkiyê re ji bo boçûnên şerê, radar/îşaret, şaredariyên lojîstîk û alîkariyên parastinê; bi heman demê de trenînga taybetî bo bikaranîna amûran heye. 
Trenîng, konsultasiyon, agahdariya hevpeymanî: pergalek bo guherandina doktrînê (TTPs/ SOPs) û eşkere kirina xêzkirinên enjînêrî, mînak–îqlaqên bombeyan, parastina sibermeydana, lojîstîk tê xuyakirin. 

 
4) Xeternasî û nefidarî (cost–benefit) 

 
i. Tevgera “paytextkirinê” ya ji derve:
Eger pergalên fermandariyê/peyvandinê bi şêwirmendiya navxweyî ya Tirkiyê zêde be, dibe girêdanekî dirêjdem li ser performansa hêzên Sûriyê çêbibe—xwedî xercê siyasî ya serbixwebûna qararên şerî. 
ii. Têkoşîna li dijî SDF û sûcdarkirina qedexe:
Bi tezlîqkirina lêkobûnê yên yekbûna leşkerî ya SDF, rewşa tengî di şaxên Rojava de dikare tîrêj bide zêdekirinê ya şerê, bi taybetî heke yekem pêdivî—bi rêya ev jî habûnên koçberî nû wê zêde bike.
iii. Têdaxistina komelêtî/mezhebî:
Li wirê ku ji ber tengbûnên mezhebî (mînakê: Suwayda) rewş tê zehmetkirin, her hevgirtinek ku ji aliyekî dewletê derveyî dest pêdike, dikare wêjeya nebêtirî li nav civakê zêde bike û leqeyê leşkerî–civakî tijî bike. 
iv. Rêjeya “SOFA” û mafên dadgehî:
Li ser xworkirina leşkerên derveyî di nav erdê dewletekî de, pîvanên wêneyî yên wek Status of Forces Agreement (SOFA) pêdivî ne: destûra dadgehî, maf û berdestiyên leşkerî, rêza fermandariyê. Heta niha, agahiyên fermî derbarê SOFA tuneye; ew ji bo pêkanîna rêzname îlavî/ peymana berfireh pêdivî dikin. (Rastandina şiklê giştî yên peymanên leşkerî.)

 
5) Çarçoveya qanûnî: şer‘îbûna hukûmetê û hevgirtinê

a) Kîjan hukûmet dikare peyman biparafe?
Li bin Konvansiyona Vîyana 1969 de, her hukûmetek ku desthilata efkêtîf li ser parçeyên giring hildide û nasnameya pratîk ji aliyên dewletan dixwîne, dikare memorandûm/hevpeymanên du-alî bi navê dewletê îmzayî bike. Lê karûbarê hundirî (mînak: hewce be serqedandina perwerdeya parlamanê) ji rêzên qanûnê ya Sûriyê re girîng e. 
b) “MoU” vs. peymana bindestûrî:
Pir caran MoU—wekî ev—politîkî/strategîk bindest e lê di hundirê de bibe pêşkeviyek ji bo peymana giştî (tê ratîfîkasyon), bi taybetî heke temaşe kirina amûr û hêriş an rêza xebatê tê zêdekirin. 
c) Netîce:
Heke hukûmeta derbasî ya Sûriyê di rûmetê taqeta îcraî de ser dest be û îmze û têkiliyên pratîkî ji aliyên dewletan (wek Tirkiyê, keh-riyên navneteweyî) pêk bixe, ew ehliyeta destnivîsînê heye. Lê ji bo piştgirîya tam–yasayî, pêdivî ye pêvajoya siyasî–destûrî (wekiltiyên perwerde, parlaman, qebûlkirina navneteweyî) pêş bibe. 

 
6) Skenaryoyên 6–12 meh yên pêşeroj

Berfirehbûn: MoU diçe bo peywana giştî bi pêvekên xwerû (trenîngên taybet, pêşkêşiya amûrên hêşîn, têkiliyên stûr–lojîstîk, ragihandinên agahî). Ev ji daxuyanên îro re hîsên herî derbasdar e.
Ravîtiya strategîk: Heke têkiliyên li dijî SDF tîjî bibe an jî rojekê şerî–herêmî derkevê, alîkarî di asta trenîngê/konsultasiyonê de dixete sersur.
Ravestandina siyasî: Heke wêjeya hundirî (mezhebî/komelî) lêkolîna xeteran berdewam bike, pêwîst e Ankara û Şam mîzgefta rawestandina navberî bikin da ku xercê siyasî ya hêsan neyê mezin. 

 
7) Alametên nîşan–bide–şopandinê (indicators)

Kî/kîjan yekîneyên leşkerî yên yekem trenîng dikin? Hêzên parastina sınor, enjînêrî, jêbirina mînê, an jî leşkerê zehmetkar? Ji van hatî zanîn dê xeta amancan bê awîtiyê.
Rêzên fermî yên li ser SOFA/mafên leşkerî: derketina peyvên fermî derbarê berdestiyê, dadgeh, û rêznameyên parastinê.
Axaftinên rojane yên Ankara li ser SDF bi hevrûmetiya rûniştina yekbûna leşkerî (ferman, lîsteyên têbînî, qebûlkirina fermandaran).

 
8) Rêveberiya riskê: çi bê bikin?

Pêveka şafaqetê/lefqandina zemanî bo her programa trenîngê, bi plana “transfer of knowledge” ya bindest. 
Hevokên mezin a civakî: Bikar anînîna meclîsên civakî–herêmî da ku barkirina hêzên nû nebe pêlê partî/koma herêmî. 
Pêşbîniya SOFA: naskirina maf û berdestiyên heber–taybet, da ku şikestina peymana dadgehî neyê. 
Kanala şîfrekirî ya de–eskalasiyonê bi hevparên din (ABD, Rûsya, Îran) da ku qirindina alîkariya leşkerî bi krîza nû re nehate girêdan. 

Hevpeymaneya leşkerî ya Tirkiyê–Sûriyê gavêkî bêdeng nîn e di pêvajoya binyadkirina pergalên parastinê ya Sûriyê de. Wekî fursêt, dikare bi lez hêjayiya qada parastinê çêbike, doktrîn û çalakiyên fermandariyê rojane bikşîne, û di sîyaseta herêmî de xwepêşandina Ankara bigire. Wekî xeter, dikare girêdana strategîk çêbike, tensîyona li dijî SDF zêde bike, û ji hundirê dawiyê yê serbixwebûnê ya kararê parastinê bidomîne. Ji hêla qanûnî ve, MoU ehliyeta îmzeyê dike berhevkirin, lê bo “kamil–yasayî kirin” pêdiviya rêz û prosedûranê ya hundirî heye.
Heger hukûmeta derbasî dikare bi rêya performans û nasnameya pratîk (nasînên herêmî/derveyî) xwedî be, ew jî ehliyeta destnivîsînê heye; lê berê ku peymanek berfireh bibe, pêdivî ye şartên SOFA, rêzên fermandariyê, û daxuyaniya rûmetê—bi nav meclîsa nû—çawa bikevî şiklê eşkere.
Nivîsarên bingehîn (ji bo pêbaweriya agahiyan) 
AP News: têkiliya amûran, lojîstîk, trenîng; îmzayên li Ankara.
Reuters: MoU (13–14 Tebax), çavkaniyên hêriş–amûran, şêwirmendî; daxuyan li ser SDF/YPG û yekbûna leşkerî.