Balansa hêzê. Tîma Lêkolînên Jeostratejîk
İsraêl û Tirkiye her du dewletên hêzdar ên li Navîn Rojhilatê Navîn in, lê her yek di rêgez û stratejiya xwe de cûda ne. İsraêl, ku bi erd û gelê xwe re biçûktir e, bi teknolojiya dagirtî, pêşbirkên leşkerî û girêdanên xwe yên bi Dewletên Yekbûyî û dergehên îroban re dikare xwe bidestxistin. Tirkiye, bi cihê stratejîkî xwe û hêza mezin a leşkerî, bixwe re dibîne wekî dewletekê hêzdar a navneteweyî, lê têkiliyên wê bi rêxistinên neteweyî ya NATO'ê û dinyayê Îslamî dikare cihê xwe bidestxistin.
Ev berhemê di şiyanên sereke de - hêzê leşkerî, hêza aborî û sererastiya siyasî - di navbera her du dewletan de dibîne û tesîrên wan li herêm û jî gelekî mezin a cîhanî raxne dike.
1. Hêzê Leşkerî
İsraêl bi rêzê texnolojiyê hêzê leşkerî ya gelek pêşketî heye, lê bi hejmarê artêşiyê ji Tirkiyeyê kêm e. Leşkerê Parastinê İsraêlê (IDF) takrîben 169.000 leşkerên çalak û 465.000 leşkerên arxiwî hene. Di cuda de, Artêşa Tirkiyê (TAF) bi 425.000 leşkerên çalak, 200.000 leşkerên arxiwî û hezarên bi paramîlîsî hene ku di Gendarmeriya Tirkiyê de dixebitin.
Hêzê Ewrî
Hêzê Ewrî ya İsraêlê yek ji hêzên ewrî yên herî pêşketî ya cîhanê ye, û ew bi 600 tayyare yên pêşketî, wekî F-35, F-15 û F-16 digerî. Bi ser de, wan gelek dronên pêşketî yên weşan, wekî Heron û Hermes jî hene. Tirkiye jî bi 1.050 tayyare pîranî F-16 heye û dest bi avakirina tayyareya xwe ya xweşbûyî TF-X kir.
Hêzê Erdî
İsraêl ser rêzê tankên xwe ya Merkava vedigere û 1.800 tankên bi teksîrê sererastkirî hene, bi ser de, 8.000 araçên zêdeparast hene. Tirkiye di hejmarê tankan de hêzdar e, bi takrîben 3.000 tankan, wekî Leopard 2 û M60, û ev demê li ser destnîşan a tankê xwe ya Altay de dixebite. Jî, Tirkiye zêdetir ji 12.000 araçên zêdeparast hene.
Hêzê Deryayî
Tirkiye hêza deryayî ya mezintir û wê hesan dide ku 150 gemî hene, di nav wan de 12 duxwê, 16 fırîgata, û hêmberkê TCG Anadolu heye. Bi cuda de, İsraêl çend gemiyên mezin, wekî fırîgat an jî hêmberk, nîne, lê ew bi 5 duxwên Dolphin-class dibe dewleteke hêzdar a deryayî.
Hêzê Nukleer
İsraêl digere ku 90-400 bombên nukleer hene û ew hêzên misilên Jericho yên şermezarê nukleer de pêşketî ne. Tirkiye tuneye bombeyên nukleer, lê ew misilên dirêj-destnîşan de pêşve çêdike û bombên NATO yên dewletên Amerîkî ji ser erdê xwe de digire.
Pêşbîrina Çêkeriya Çapêkî
İsraêl ji dewletên pêşketî ya çêkeriya çapêkî ye, û gelekî amûrên leşkerî yên pêşketî, wekî Rafael, Israel Aerospace Industries (IAI) û Elbit Systems vedigere. Tirkiye bi çêkeriyê pêşketî, bi şirkêtan wekî ASELSAN, ROKETSAN û Baykar, digere ku ew bi dronên Bayraktar TB2 û Akinci tesîrê cîhanî bidê.
2. Hêzê Aborî
İsraêl hêza aborî ya pêşketî, bi GDP (Bruto Produktê Dewletî) ya 550 milyaran dolar û malê her kesî ya 58.000 dolar. Ew bi bazarên texnolojî, çapêkên leşkerî û eksportên gaz û neftê vedigere.
Tirkiye GDP ya mezintir heye, bi 1,1 trîlyon dolar, lê ew bi pirsgirêkan wekî inflasiyona 50% û dehqanê lirayê Tirkiyê re dide hevpeyvîn. GDP ya her kesî ji 13.000 dolar kêm e.
Di bazarê eksportê de, İsraêl bi 165 milyar dolar (di teknolojjî û çapêkê leşkerî de) vedigere, lê Tirkiye bi 250 milyar dolar, wekî bazara otomobîl, tekstîl û elektronik vedigere.
3. Sererastiya Siyasî û Têkiliyên Navneteweyî
Hêzê Navneteweyî
İsraêl têkiliyên bilind yên bi Dewletên Yekbûyî û Ewropa re heye. Di sererastiyê de, ew bi dewletên erebî yên Gulfa (Erebistanê Yekbûyî, Bahreyn, Maroko û Sudan) jî girêdayî ye.
Tirkiye, wekî dewleteke NATO, di siyaseta geostrategîkî de hêzdar e. Ew bi herêmên Rojhilatê Navîn, Qafqas û Balkan re têkiliyên bilind heye, lê ew bi Dewletên Yekbûyî de di nîjad de têkiliyên xwe dikare dîmêze.
Hêza Soft Power
İsraêl bi diplomasiya texnolojî û derbasî de hêzdar e. Tirkiye, bi serialan, keltûra Osmanî û dîplomasiyaya Îslamî di herêma navneteweyî de zêde tesîr dike.
Hêzê Parastinê veşartî
Mossad, yek ji hêmberkên veşartî yên herî hêzdar ye. MIT (Parastina Tirkiyê) hêza xwe digelê, lê bi rêzê Mossad di rêya cîhanê de negeş dike.
4. Pirsgirêkan û Ewrêşên Ewlekarî
İsraêl di berê xwe de di bin erênî ya Îran, Hizbullah û dişopên Filistînî de ye. Tirkiye bi çalakiyên li Kurdistanê Bakur, Sûrî û Lîbya û dawiya de li Qafqas tesîrê xwe vedigere.
Encam
Hêzê Leşkerî: İsraêl bi texnolojî, lê Tirkiye bi hejmarê artêşiyê hêzdar e.
Hêza Aborî: Tirkiye hêza mezintir heye, lê İsraêl bi bidestxistina texnolojî êşkerekirî ye.
Têkiliyên Siyasî: İsraêl di rîya Dewletên Yekbûyî de hêzdar e, lê Tirkiye di herêmê de hêzê xwe vedigere.
Di encamê de, İsraêl dewleteke bi texnolojî êşkerekirî ye, lê Tirkiye dewleteke hêzdar a herêmî û bi rêza xwe tesîrê navneteweyî vedigere.
