Amadekirina raporê: Tîma Lêkolînên Jeostratejîk
Şîroveyek bi ser daxwaza beşdariyê Tirkiyê di Yekîtiya Ewropayê (YE) de çendî salan e û tê girtin bi sedemanên siyasî, aborî û qanûnî. Di rapora dawî ya Komîteya Derveyî ya Parlamenta Ewropayê, ku berhevkirî ye ji aliyê raporvanê Tirkiyê Nacho Sánchez Amor, tê guman kirin ku pergala beşdariyê nikare bidomîne ber dû xizanê demokratî û xerîdarên mafên mirovan ên ku tê de bidomînin. Ev rewş nû nîne, lê ew nîşan dide ku YE hêsan nake ku bi sedema siyaseta Tirkiyê, ku dikare têk çêke bi nirxên bingehîn ên yekîtî.
Dîroka Têkiliyên Tirkiyê û Yekîtiya Ewropayê
Têkiliya Tirkiyê û YE ji nêzîkî sê deh salan heye. Tirkiye serda beşdariyê xwe di 1987 de dan, û di 1999 de di Çîya Helsinki de wekî dewletê kandid hîsbû. Di 2005 de danûstendên beşdariyê dest pê kirin, lê germa bi sedemanên bingehîn ên ser serê mafên mirovan, azadiyên siyasî û rêzê qanûn hatin standin. Di dawiyê 2016-an de, piştî saziyê serhildanê, Tirkiye bidom kir rastiyên girtinên bi giştî, bêmeyaz kirina azadiya çapemeniyê, û şiklê rewşa dadê, ku gotara xwe ji YE dûr kir.
Serencamên Bingehîn ên Rapora YE yê Têkoşînê Beşdariyê Tirkiyê
Di rapor de, gelek ajok ji aliyê YE ve hatiye lêkolîn ku wekî der barê yekîtî de bê wisa girtin. Pîştrastirîn xerîdar:
1. Dîna Demokratî
Rapora got ku Tirkiye, taybet bi dû guherandinan qanûnê di 2017 de, bidom kir be pergala otorîtar. Ev guherandinan hêza serok Erdoğan zêde kirin û serbixwebûnê parlement û dad ji nêzîkî xurt kirin. Partiyên bidestxwîn hatin qada kirin, gazetecî û siyasî hatin girtin, û ku ev mîheng dikare bi rêzê YE re nakok bibin.
2. Têkoşîna Mafên Mirovan
YE gelek caran daxwaza xwe bidom kir ser serê guherîna rewşa mafên mirovan di Tirkiyê de, taybet bi dû ferîha dadehiyê di 2016 de. Ev xerîdar di şiklê berdanan diji têkoşeriyan, kevinê azadiya axaftinê, û qeda civak û kombîneyên mafê mirovan de nîşan dide.
3. Kêmasîya Serbixwebûnê Dadê
Rapora daxwaza xwe kir ku dadê Tirkiyê nîka serbixwe nîne, û hêz û desthilat a siyasî di wê de bidom dike. Pirsgirêkan di dadgehan de pêk tê, û girtina dijminên siyasî bi sedemanên bêpêşî re hatin danîn. Tirkiye wêne daxwazên dadgeha Mafên Mirovan ya Ewropayê (ECHR) yên ku Osman Kavala û Selahattin Demirtaş di kevnê azadiyê bidom dikin, negirtin.
4. Siyaseta Derveyî ya Tirkiyê
Di heman demê de, pirsgirêkên siyasî ya Tirkiyê ya derveyî dikare dibê ku YE bidomê beşdariyê wî re bigire. Nakokiya Tirkiyê bi Yewnanistan û Qibris di Rojhilatî Navend de, û bidomê wî bi girêdanê leşkerî di Sûriyê û Lîbyayê de, ye ku YE rewşa siyasî ya Tirkiyê jê hêdît.
Daxwaza Tirkiyê ya Bidomkirina Têkiliyê bi YE
Gelo ku nakokiyên bidom dikin, lê Tirkiye di çendî salan dawî de xwest têkiliyên xwe bi YE bidom dike, bi taybet bi dû çalakîyên dîplomatîk di der barê bazirganî, hêza ewlehî û şer diji terorîzme. Wekî ku Tirkiye di rewşa penaberan de kêfa YE xwe xistin û nêzîkî 3.6 milyon penaberan Sûrî re hilweşandin, lê ev bidomînan dikare ne bikare çêke ku YE bidomê dîalogê beşdariyê re bikire.
Bersivê Tirkiyê ya Rapora YE
Tirkiye rapora Parlamenta Ewropayê bidest xwe rad kir, û got ku ew rapor bi têgihiştin a siyasî ya Ewropayê tê çêkirin û dikare rewşa ewlehî ya Tirkiyê negire. Tirkiye de got ku YE mafên mirovan û demokratî bikare wekî alî bi sedema siyasî re bidom dike, lê bidomê xwe re bikire ku digel dewletên din ên kandid ên ku rewşa wan hevgirtî e.
Bêhna Bidomkirina Têkiliyên YE û Tirkiyê: Çi Heye?
Di nêzîkî da, bidomkirina pergala beşdariyê Tirkiyê di YE de nikare bidomîne, bi sedema ku nakokiyên bingehîn bidom dikin. Lê di çendî guman de ev bidom kirin:
1. Bidomê Rewşa Heyî – Pergala beşdariyê bidom dike, lê di bajêrên bazirganî, hêza jor û penaberan de bidomînan dibê.
2. Guherîna Têkiliyê – YE dikare bidomê gotara beşdariyê re bikire û bidomê hêza bazirganî û ewlehî Tirkiyê de bidê, lê bi destnîşan a beşdariyê.
3. Bidomê Daxwaza Guherîna Demokratî – Tirkiye heke pergala demokratî xwe guherîne, YE dikare bidomê pergala beşdariyê bidê. Lê ev dikare bidê bi guherîna mezin a siyaseta Tirkiyê.
Encam
Rapora Parlamenta Ewropayê bidê ku beşdariyê Tirkiyê di YE de ne bidomîne, bi sedema ku guherîna demokratî û mafên mirovan bidom dikin. Bi vê rewşê, Tirkiye bidomê çalakiyan dîplomatîk xwe re, lê sedemanên bidomê yên mezin dikare bidomê hêzekê. Çend gotaran bidê, Tirkiye dikare her çax bidomê mîhengên YE re bigihîje, an jî bidomê têkiliyê nû bidê?
