Rapor amade kir: Cemal Mehmûd/Şana Qasim/Taybetî Lêkolînên Jeostratejîk
Neft yek ji çavkaniyên herî girîng yên Sûriyê ye, û pêşî şoreşa 2011’an bibû yek ji serxwedanên sereke yên aborî. Lê di şerê Sûriyê de, rewşa neftê bi guherînanê girîng rehat, kontrola wê guherî, û gelek partî û dewlet ser vê çavkanê şer dike. Ev gotar dîrok û rewşa neftê Sûriyê lê dike, ji ser domandina şerê, kontrola yên ku guheriyan, û peymana niha ya di navbera hukumeta Sûriyê û Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyê (AANES) de diçe çav.
1. Nefta Sûrî Berî Şoreşa – Yekê Di Destê Dewletê de
Berî şoreşa 2011’an, Sûrîya neftê xwe di binkeya dewletê de kontrol dike. Mezintirîn neftgehên welatê di herêman Dêrezor, Hesekê û Reqqa de bûn. Emelên neftê di malpera Sûrî de herî zêde 25%-30% ji amadekariya aborî de ye.
Xasiyeta Sektora Neftê Berî 2011:
Bilkurdê Mezin: Di 1996’an de, mezintirîn hilberîna neftê diçû 600,000 bîrek rojê.
Kêmtirbûna Neftê: Di 2010’an de, hilberîna neftê ket 385,000 bîrek rojê, çima ku ango neftgehên kevn bûn û dewlet pelê nû nekir.
Bazara Derveyî: Sûrîye neftê xwe herî zêde radestî Ewropa (Îtalya û Fransayê) dike.
Kontrola Dewletê: Neft di destê Şîrketa Neftê Sûriyê (SPC) û çend şîrketên derveyî, wekî Total (Fransa) û Shell (Holenda) de bû.
Pirsgirêkan Berî Şoreşa:
1. Kêmkarîya Zêdekarî: Ji ber embargo û sanksonên Amerîkayê, zêdekarî yên nû nehatin amadekirin.
2. Şikesta Rêveberiyê: Dewlet bikaranîna hêzê aborî ya neftê têkçûndin.
3. Kêmtirbûna Rezervên Neftê: Neftgehên kevn bûn û hildan bi rojê diçû kêmtir.
2. Nefta Sûrî Di Nav Şerê de – Şikesta Sektora Neftê û Kontrola Grûbên Çete
Bi destnîşanbûna şoreşa Sûriyê, neft bi giranî wêran bû. Sanksonên Dewletên Yekbûyî (ABD û Ewropa), şer, û bombardîman pêkanîn ku neftgehên Sûriyê di nav çand grûbên ciwan de bimînin.
Bêguhertîyên Girîng Di Nav Şerê de:
1. Nehatiyek Dewletê:
Di 2013’an de, hêzên opozîsyon çend neftgehan girtin.
Di 2014’an de, Dawla Îslamî (DAÎŞ) mezintirîn neftgehên Dêrezor û Reqqa girt.
DAÎŞ di vê serdema de diçû 40,000-50,000 bîrek rojê û neftê bi bazara reşê avêt.
2. Şikesta Çêkirina Neftgehê:
Koalisyona ABD neftgehên DAÎŞ’e bombebaran kir.
Embargo neftê Sûriyê bi ser bazara resmî girt.
3. Bazara Reş:
Neftê Sûriyê di bazara reşê derveyî (Tirkîye, Iraq, û herêmên hukumetê) de hat avêtin.
Bi 2018’an de, hilberîna neftê Sûriyê ket 24,000 bîrek rojê, ber bi 385,000 bîrek rojê di 2010’an de.
3. Nefta Sûrî Niha – Kontrola SDF û Kêmtirbûna Hilberînê
Kêstina Kontrolê:
Piştî ku DAÎŞ hat şikestin, hêzên SDF (Hêzên Sûriya Demokratîk), yên ku bi alîkarîya ABD'ê heye, kontrola neftgehên bakur û rojhilatê Sûriyê girtin.
Neftgehên Mezin yên Bi Destê SDF De:
Neftgeha Al-Omar: Mezintrîn neftgeha Sûriyê, lê di niha de bi kêmtirbûna hilberînê dixebite.
Neftgeha Al-Tanak: Yek ji neftgehên herî girîng yên Dêrezorê.
Neftgehên Rîmelan: Di herêma Hesekê de.
Hilberîna Neftê Niha:
Niha, Sûrîya diçû 40,000-50,000 bîrek rojê.
Infrastrûktûr têkçû û zêdekarî nînin, ku nêzîkîna dîsa gelek hêdî ye.
Neft tenê bi rêyê bazara reşê tê ferandin.
4. Peymana Neftê di Navbera Hukumeta Sûriyê û AANES de – Çi Wateyê Heye?
Di sêbira 2024’an de, hukumeta Sûriyê peymana çend mehan ya neftê bi Rêveberiya Xweser (AANES) amadekir. Ev gotara pir girîng wateyên zêde xistin.
Wateyên Peymana Neftê:
1. Nasna Di Rêzê Dewletî de?
Heta niha, hukumeta Sûriyê AANES bi rêzê ne nas dikir.
Lê ev peyman diyar dike ku hewceyê aborî hukûmetê bi AANES re tê hevxistin.
2. Hewceyê Hukumeta Sûriyê Bi Neftê:
Ji ber sanksonên derveyî, Iran bi kêmtir neftê radestî Sûriyê dike.
Hukumet hewce neftê SDF dike.
3. Domeya Bazara Reş:
AANES hêj neftê radestî hukumetê dike.
Ev dikare rîya danûstandina nû ya siyasî vekê.
5. Pêşeroja Neftê Sûriyê – Çi Dikare Bibê?
Pirsgirêkên Guhertina Sektora Neftê:
Sûrîya ji bo hilberîna neftê xwe hewceyê zêdekarî ye, lê embargo engel dibe.
Hêzên ABD di xwe de dikirin, lê bi serokatiya Trump vêbûnê jî têkçûn.
Şerê Tirkîyê bi SDF re dikare rêyekê nû ya destnîşanê bibê.
Pêwendiya Siyasî û AANES:
SDF dikare bi karîgariya neftê rîya danûstandinê û nasnê digire.
Lê Tirkîye jî dijî vê nasnê.
Encam
Rewşa neftê Sûriyê di hevdûrê guherînên siyasî û aborî de ye. Peymana neftê ya di navbera hukumetê û AANES de dikare destnîşana danûstandina mezin bibe. Lê pirsgirêkên sankson, xapandina Tirkîyê û aborî wê bikare şikandin.
