Dema ku Tirkiye xwe ji bo dagirkirina Sûriyê, Iraqê amade dike

Analîz: Seth J. Frantzman

Dema ku Tirkiye xwe ji bo dagirkirina Sûriyê, Iraqê amade dike, gelo Amerîka dikare wan rawestîne? - analîz

Gefên Enqereyê ne nû ne. Ji sala 2016’an û vir ve bi awayekî asayî gefan li Sûriyeyê dixwe û êrîşên dagirkeriyê pêk tîne, gelek caran herêmên Kurdan dike hedef.

Tirkiye amadekariya êrîşeke nû ya li ser Sûriyê dike û dibe ku kampanyayên li Iraqê berfirehtir bike, bi îdiaya ku ew şerê li dijî terorê ye. Teqîneke vê dawîyê ya li Enqereyê bi tometbarkirina grûpên Kurdî li Sûrîyê hat tawanbar kirin, lê xuya ye ku Enqerê tawanbarek girtîye ku girêdayî tu girûpên Kurdî ne.

Gefên Enqereyê ne nû ne. Ji sala 2016’an û vir ve bi awayekî rûtîn gefan li Sûriyeyê dixwe û êrîşên dagirkeriyê pêk tîne û gelek caran herêmên Kurdan dike hedef. ew jî li ser kêmkirina rola Amerîka li Sûriyê ye.

Ev tê wê wateyê ku nakokiya rastîn a Enqereyê hinekî bi DY re ye û Washington yekane welatê hêzdar e ku dibe ku rê li ber êrîşek din a Tirkiyê bigire. Dîrok nîşan dide ku Enqere ji sala 2016an ve daxwaza dagîrkirin û wêrankirina deverên Kurdî li Sûriyê dike û Amerîka bi giştî kariye van êrîşan sist bike yan jî rê li ber van êrîşan bigire.

Êrîşên Tirkiyê yên dîrokî yên li ser herêmên kurdî yên Sûriyê

Piştî şerê navxweyî yê Sûriyê di sala 2011an de dest pê kir, Amerîka û Tirkiyê ligel Rûsya û Îranê li Sûriyê rolek lîstin. Îran û Rûsya piştgirî dan rejîmê, Amerîka û Tirkiyê jî piştgirî dan serhildayên Sûrî.

Lê di sala 2014an de, serhildayên Sûrî ew qas kaotîk bûn ku komên tundrew derbasî Tirkiyê bûn û dest bi tevlîbûna DAIŞ û komên girêdayî El-Qaîde kirin. DAIŞ bi awakî rêxistineke tundrew a bingehê Iraqê bû, lê ew derbasî Sûriyê bû û piştre vegeriya Iraqê, beşek ji herdu welatan bi dest xist û li dijî Êzidiyan qirkirin pêk anî.

DAIŞê jî navçeyên kurdan dorpêç kir, û Amerîka bi bombardimanek û hêzên taybet destwerdan kir, ji bo kêmkirina pêşveçûna DAIŞê.

Li Iraqê, Amerîka bi hikûmeta Iraqê û Hikûmeta Herêma Kurdistanê re kar kir. Li Sûriyê, Amerîka di nav şervanên Kurd de, ku gelek caran ji Yekîneyên Parastina Gel (YPG) bûn, hevkar dîtin.

Amerîka hêzeke hevpeymaniyê li dijî DAIŞê dixwest, lewma alîkariya YPGê kir ku tenê ji Kurdan zêdetir berfireh bibe û Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) di sala 2015an de ava bike. Wê demê, Rûsya destwerdan kiribû ji bo alîkariya rejîma Sûriyê, û serhilda paşve vekişiyan.

Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê jî ji nirxandina êrîşên esmanî ber bi kêmkirina piştgiriya ji serhildayan re veguherîbû. Di sala 2016'an de QSD'ê DAIŞ'ê paşve dikişand, lê Tirkiye jê razî nebû. Enqereyê rê da tundrewan ku derbasî Sûriyê bibin, û dîtina têkçûna DAIŞê, Enqere dilgiran kir.

Tirkiyê di sala 2015an de li hundirê Tirkiyê şerê PKKê dikir û di sala 2016an de jî Enqerê bi îdiaya ku YPG beşeke ji PKKê ye biryara berfirehkirina şerê Sûriyê da.

Di sala 2016an de, Enqerê ji bo rawestandina pêşveçûna QSD`ê, êrîşî Cerablus a li nêzî Minbicê kir û li dijî rola Amerîka ya li Sûriyê derket. Dema ku Serokê Amerîkayê Donald Trump dest bi kar kir, Tirkiyê zext li Amerîkayê kir ku ji Sûriyê derkeve û Enqere paytexta DAIŞê Reqqayê kontrol bike. DYE razî nebû.

Di sala 2017an de, Tirkiyê bala xwe guhert ku bi Rûsya û Îranê re ji bo parçekirina Sûriyê bixebite. Tirkiye dê Îdlibê bigire, ku tê de HTS ya girêdayî El-Qaîdeyê navdar bû, û Tirkiye dê serhildayên Sûrî veguhezîne hêzek wekal bi navê SNA da ku şerê Kurdan bike, ne li şûna rejîmê.

BAZARIYA ku Enqereyê ji Sûriyê re pêşkêş kir ew bû ku di berdêla ku rejîm hin deveran bigire, ew ê serhildêran bike ku li Efrînê şerê Kurdan bikin, û rejîm û Rûsya dê devera sînorî ji êrîşên esmanî yên Tirkiyê li ser YPG û HSDê re vekin. Rûsya û rejîmê pêşniyara rawestandina êrîşên esmanî kirin, eger Hêzên Sûriya Demokratîk (QSD) xwe biguherînin û bi rejîmê re kar bikin û ne bi Amerîka re. QSD’ê got ku ew ê nebe.

Ji wê kêliyê ve Tirkiyê dest bi plansaziya dagirkirina Efrînê û piştre Serêkaniyê kir. Bi hevkariya rêveberiya Trump re, Enqere ji bo Efrînê çira kesk girt û 150 hezar Kurd ji malên xwe hatin derxistin. SNA ji bo terorîzekirin û îstîsmarê ji Efrînê re hat dayîn.

HTŞ’ê dan Idlibê û bermahiyên DAIŞ’ê yên ku di sala 2017’an de ji Reqayê reviyan, bi rêya Tirkiye yan jî herêmên din ên Sûriyeyê ber bi Idlibê ve hatin birin. Hêzên taybet ên Amerîkî paşê wê serkirdeyê DAIŞê di payîza 2019an de li Idlibê, li nêzîkî sînorê Tirkiyê bikujin.

Di sala 2018’an de piştî dagirkirina Efrînê, Tirkiyê gefa dagirkirina rojhilatê Sûriyê û derxistina QSD’ê xwar. Tirkiyê ji DYE’yê xwest ku li ser sînor “herêmeke ewle” ava bike. QSD’ê hemû astengiyên parastinê rakirin û Tirkiye jî tevlî dewriyeyan bû û li herêmê lêkolîn kir, da ku piştre dagirkeriyê bike.

Di dawiya sala 2019an de, Enqereyê zext li Amerîkayê kir ku ji bo îmkana dagirkirina herêmek li ser sînor, paqijkirina etnîkî ya 150,000 kesên din li nêzî Serêkaniyê bike.

Vê yekê krîzek çêkir, ji ber ku Amerîka ji Kobanî û navçeyên din ên sînorî vekişiya û Rûsya û rêjîma Sûriyê derbasî nav wê bûn. Ankara niha bû parçekirina Sûriyê ku dixwest, li ser bingeha konsepta Astana ya parçekirina Sûriyê ya Tirkiye-Îran-Rûsya. Lê astenga sereke ya Îran, Tirkiye û Rûsyayê rola Amerîkayê ya li Sûriyê ma.

Tevî ku Amerîka hêzên xwe ji bajarên Kurdan yên li ser sînor vekişandibû jî, hêzên Amerîkî li ser çemê Firatê man, û ji QSD û eşîrên Ereb re kar dikirin da ku deverê ewle bikin û Îran û rejîma Sûrî ji dûr ve bihêlin.

HSDê jî karê xwe bi Amerîkayê re berdewam kir, lê Tirkiyê ji bo kuştina endamên HSDê li rojhilatê Sûriyê bikaranîna balafirên bêmirov zêde kir. Dema ku rêveberiya Joe Biden dest bi kar kir, Tirkiyê daxwaza êrîşeke nû kir û xwest derbasî Kobanî, Qamişlo, Tel Temr, Tel Rifat û deverên din bibe.

Ji bo vê yekê lihevkirina Rûsya û DYE'yê pêwîst bû, lê xuya ye ku herdu jî ev daxwaz qebûl nekirine. Di bihara 2022an de, Rûsyayê Ukrayna dagir kiribû, û Tirkiyê ev yek wek ronahiya kesk girt ku bêtir axa Sûriyê dagir bike. Ji bo hinardekirina sotemeniyê û dorpêçkirina dorpêçan hewcedariya Rûsyayê bi Tirkiyeyê heye.

Dixuye ku Enqere niha êrîşek li Stenbolê wekî hincet ji bo êrîşeke din a gefxwarinê bikar aniye. Tirkiyê bi dehan êrîşên esmanî pêk anîn, xiristiyanên li Tel Temrê, penaberên kurd li Til Rifatê û her wiha kurdên ku li Dêrik, Qamişlo, Kobanî û deverên din dijîn teror kirin.

Xuya ye ku Rûsya û rejîma Sûriyeyê qada hewayî ji êrîşên Enqereyê re vekirine. Armanca Tirkiyê niha ew e ku HTŞ bikaribe Efrînê bigire û bermahiyên SNAyê ji bo şerê li dijî kurdan li Til Rifat û Minbic, Kobanî û Tel Temrê bikar bîne.

Tirkiye û rejîma Sûriyê her du jî dixwazin YPG û SNA şerê hevdu bêbandor bikin, da ku Tirkiye û rejîma Sûriyê bi piştevaniya Rûsya û Îranê bikevin nava hewldanan û piştre zextê li Amerîka bikin ku derkeve. Armanca Enqerê ew e ku heta YPG bersivê nede êrişên ser deverên Kurdî berdewam bike, û wê demê Tirkiye dê HSDê tawanbar bike û daxwaza êrîşên asmanî li ser Hesekê û deverên din ên kûrtir li Sûriyê bike.

EV DYE’yê dixe rewşeke dijwar. Îran Herêma Kurdistanî ya Iraqê bombardiman dike û bi vê yekê jî herêmeke din a ku di şerê li dijî DAIŞê û tundrewiyê de sereke bû, bêîstiqrar dike. Amerîka tenê hejmareke hindik hêzên xwe li Sûriyê hene û ew li MERV, Geliyê Çemê Firatê Navîn, kom bûne. Komên Îranî yên li nêzîkî Elbûkemal û Dêra Zorê gelek caran hêzên Amerîkî li meydana Omer, gundê Green û deverên din ên nêzîkî çem dikin armanc.

Amerîka nikare van hêzan ji Îranê biparêze û di heman demê de êrîşa Tirkiyê jî rawestîne. Dibe ku Îran û Tirkiye hevahengiyê bikin, Îran Amerîka dike armanc ku hêzên Amerîkî li ser Çemê Firatê girêbide, Îran êrîşî Kurdên Iraqê dike û Tirkiyê piştre jî êrîşî bakurê rojhilatê Sûriyê dike.

Dê DYE zextê bikar bîne da ku êrîşek nû rawestîne, lê şerê li Ukraynayê vê yekê dijwar dike. Tirkiye xwe wekî garantorê peymana genim a Ukraynayê û ji bo Rûsyayê wekî navendek enerjiyê nîşan da. Enqere jî bi Îsraîl re li hev kir, ji ber vê yekê ew dikare hin bandorek li ser têkiliyên DY-Îsraîl û mijarên Filistînê hebe, dibe ku bixwaze Gaza germ bike, ku hem Tirkiye û hem jî Îran pişta Hemasê digirin.

Ev yek DYA dixe rewşeke aloz. Roj û mehên pêş me dê nîşan bidin ku gelo DYE dikare êrişek din a mezin a Tirkiyê rawestîne ku dibe sedem ku bi sed hezaran kes malên xwe biterikînin.

Di dema ku Enqere îdîa dike ku şerê "terorîzmê" dike, ew kesên ku li Sûriyeyê têne bombebaran kirin bi dagirkeriyê re rû bi rû ne û bêtir ditirsin. Tenê DYE dikare hesta xwe ya terorê kêm bike.